De Gevangenpoort of Lieve Vrouwepoort van Bergen op Zoom
Gebouwd in de 12e eeuw toen een belangrijke stad stadsmuren
had. Een stad had een aantal poorten om een stad binnen te komen. De
ingang van zo'n poort was erg smal (karren en personen) zodat men altijd
kon controleren wie er in en uitging. Zo'n poort of ingang moest opvallen
en dus was het al van afstand zichtbaar. Omdat het een kwetsbaar onderdeel
was in een vestingmuurmoest het ook extra beschermt worden vandaar de
torens en versteviging.
Deze poort werd in de volksmond gevangenpoort genoemd omdat men er gevangenen
in opsloot. In de archieven werd deze poort ook wel Steen of Steenpoorte
genoemd. Deze naam komt voor in andere belangrijke steden zoals Antwerpen
en Gent.
De naam Lieve Vrouwepoort komt omdat er nog niet zolang geleden een
kapel in de nabijheid was die gewijd was aan Onze Lieve Vrouw.
Zoals al eerder gezegd werden er in de middeleeuwen gevangenen opgesloten
die lijfelijke straffen moesten ondergaan. Dit betekent lange tijd opsluiten
of worden gestraft met stokslagen of zelfs ter dood gebracht.
In 1422 werd er een (bel) klok aangebracht. Deze luidde men bij het
sluiten van de poort of wanneer er brand was. De poort werd bij zonsondergang
gesloten door een valhek. Men kon dan de stad niet meer in of uit.
Er is veel gebouwd in de loop der jaren aan deze stadsingang. Soms braken
er wel eens gevangenen uit en dan liet men de toren versterken zodat
dat niet meer kon.
Aan de stadszijde bracht men 2 arkeltorentjes aan waarin mensen konden
zitten en de stad in de gaten hielden of er ergens brand was. Ze konden
dan in een vroeg stadium waarschuwen. De huizen waren immers bijna allemaal
van hout. Wanneer er een fikse brand was dan werd de halve stad in de
as gelegd. Dat is al eens gebeurd in 1633 en daar is nog steeds een
versje van bekend.
In de zoete dagen van Meije,
Was Berrege tot groot geschrije.
Het verbrande stokken en staken,
Behalve de Olifant en de Drake.
Er bleven maar 2 huizen overeind. Huizen hadden in de middeleeuwen geen
huisnummers. Men gaf de huizen namen, dat onthielden de mensen beter
dan nummers.
In 1524 bracht men op de toren rieten bedekkingen aan. Dat was in die
tijd gebruikelijk. Je ziet het nu nog bij villa's en oude boerderijen.
De torens hebben 3 verdiepingen, 1e en 2e verdieping en een tongewelf.
Op de begane grond zijn de muren 2,15 meter dik.
De torens zijn 1,75 meter dik.
Op de eerste verdieping bevinden zich naast een woonvertrek ook een
tweetal cellen.
Op de 2e verdieping is aan de stadszijde het vertrek waar burgers uit
Bergen op Zoom werden vastgezet. Dit vertrek werd ook de gijzelkamer
genoemd. De toren en poort zijn opgebouwd uit gobertange.
(Gobertange (in het Nederlands meestal Gobertingen genoemd) is de naam
van een beek en van een gehucht van het dorp Malen in de gemeente Geldenaken
(Waals-Brabant). De naam is vooral bekend vanwege de kalkhoudende zandsteen
die in de streek reeds vele eeuwen ontgonnen wordt.
In de torens zijn schietspleten aangebracht voor het schieten met pijl
en boog. In een nis aan de havenzijde is een beeld aangebracht wat vruchtbaarheid
(P. van Dongen) voorstelt. Aan de stadszijde is een Mariabeeld aangebracht
(A., Termote).
De stadspoort werd tot aan de Bataafse Republiek (Franse tijd) gebruikt.
In 1807 werd de poort overgedragen aan de stad die hem wederom als gevangenis
in gebruik nam.
Begin 1800 woonde er ook de agent van Politie. Men ziet het nog aan
de schoorsteen en nisjes waar kaarsen in gezet werden. Men had in die
tijd nog geen lampen.
Op 29 maart 1831 ontplofte een kruitmagazijn (de Stoelemat) hier vlakbij.
Heel veel huizen in de straat hiervoor werden vernield en ook de poort
was flink beschadigd.
In 1881 stelde iemand in de gemeenteraad voor om de poort te slopen
omdat het een sta in de weg was voor verkeer naar de haven.
Gelukkig is dit niet doorgegaan.
Later is de poort gebruikt als jeugdbibliotheek en thans is hij in bruikleen
bij de Stichting "De Scherminckel". Dit is een stichting die zich bezig
houdt met opgravingen (archeologie) en het onderzoeken en herstellen
van wat men bij opgravingen vindt.
Luchtfoto's
Bergen op Zoom klik hier
Kermis in het Markiezenhof klik hier
Prent aquarel tekening van de gevangenpoort
